Mükemmelliyetçilik

Mükemmelliyetçilik, mükemmel olanın ulaşılabilir olduğu varsayımına dayanan ve mükemmel olana ulaşılması gerektiği inancından beslenen bir duygu, düşünce ve davranış bütününe verilen addır.  Bu eğilime sahip kişi yaptığı hiçbir şeyin yeterince iyi olduğunu düşünmez.  Tüm enerjisini gerçekçi olmayan bir hedefin, yani mükemmel olmanın,  peşinde koşarak harcar.  Bu ulaşılması imkânsız hedef kişi üzerinde yoğun bir baskı yaratır ve verimliliğini düşürür. İçsel kaynaklarını doğru şekilde kullanamayan kişi,  bunun sonucunda da, kaçınılmaz olarak başarısızlıkla karşı karşıya kalır.

Mükemmelliyetçilik yaşamın her alanında kendini gösterebilir. Bu eğilimdeki insanlar için, çok küçük ve önemsiz şeyler bile devleşebilir. Örneğin, bir form doldurmak saatler alabilir. Mükemmelliyetçi bir öğrenci, kendisinden birkaç saatte yapması beklenen ödev için, yazdığı hiçbir şeyi yeteri kadar iyi ve tam bulmadığı için günlerce uğraş verebilir. Benzer bir şekilde ne yapsa ona yetmeyeceği için yoğun sınav kaygıları yaşayabilir.

Mükemmelliyetçiliği, elinden gelenin en iyisini yapmaya çabalamayla karıştırmamak gerekir. İnsanların, yaptıkları işi, beceri ve yetkinliklerinin sınırları içinde en iyi şekilde yapmaya çalışması, gelişmeye ve ilerlemeye dönük bir tutumdur. Bu tutumun içinde hataya karşı katı bir hoşgörüsüzlük yoktur. Elinden gelenin en iyisini başarmak için çaba gösterenler, amaçlarını başkalarının beklentilerine cevap vermek ya da onlardan onay ve kabul almak için değil, kendi istek ve arzularına dayanarak belirlerler. Başarılı olmak ya da hedeflerine ulaşmak için gösterdikleri çabadan zevk alırlar. Sonunda başarısız olsalar ya da hedeflerine ulaşamasalar bile, kendi değerleri hakkında genel olumsuz çıkarımlarda bulunmazlar. Oysa mükemmelliyetçilik, ulaşılamaz hedeflere doğru inatla koşmaya benzer. Kişiyi hırpalar, zorlar ve yetersizlik algısını perçinler.  

Mükemmeliyetçi insanların özellikleri

Kaynağının erken yaş deneyimlerine dayandığı düşünülen mükemmeliyetçilik, belirli özelliklerle kendini gösterir. Bu özelliklerin en temel olanları şunlardır:

• Onay, kabul ve sevgi ihtiyacı: Her insanın onay, kabul ve sevgi görme ihtiyacı vardır. Mükemmelliyetçi kişiler, bu ihtiyaçlarını giderme yolunun mükemmel olmaktan geçtiğine inanırlar. Mükemmel olmazlarsa reddedileceklerini düşünürler. 
• Başarısızlık korkusu: Mükemmelliyetçiliğin en belirgin özelliklerinden olan bu korku, değerlendirilme ve bunun sonucunda yargılanıp reddedilme korkusundan kaynaklanır. Başarısızlık korkusu, kendini, elde edilen başarıyı sürdürememe kaygısı şeklinde de gösterebilir. Kısacası, başarmak da başaramamak da bu kişiler için çile haline gelir.
• Hata yapma korkusu: Başarısızlıktan bu kadar korkan birisi için her hata başarısızlık işaretidir ve dolayısıyla kabul edilemezdir. Bu kişiler hata ve zayıflıkların utanç verici olduğunu düşünürler. Hataları karşısında kendilerini de başkalarını da acımasızca yargılarlar.
• Olumsuza odaklanma: Bu kişiler, hem kendilerinde, hem başkalarında,  daha çok eksikliklere, zayıflıklara ve hatalara odaklanırlar. “Olması gereken”den yapılacak en ufak bir sapmaya karşı sürekli tetikte ve duyarlıdırlar. 
• Katı düşünme: Bu kişiler son derece katı ve esneklikten uzak bir bakış açısına sahiptirler. Onlar için kurallar çok önemlidir. Hayat ya siyah ya beyazdır;  hayatın gri tonlarını algılamakta zorlanırlar.
• Özdeğer eksikliği: Mükemmelliyetçi kişiler için özdeğer başarıyla göbekten bağlıdır. Kendilerine verdikleri değer başkalarının ne düşündüğü üzerinden olduğu için sağlam temellere dayanmaz. Başkalarından gelen en ufak bir olumsuz değerlendirmede kişilik algıları sarsılır.

Mükemmeliyetçi kişilerde sıkça rastlanan bazı davranış şekilleri vardır. Bunlardan en belirgin olanları aşağıda sıralanmıştır: 

• Bir işi yaparken sık sık üzerinden geçme, tekrarlama ve düzeltme, 
• Aşırı planlama, düzenleme ve sıralama, 
• Karar vermede güçlük çekme, 
• Erteleme ve kaçınma,
• Eleştiriye tahammülsüzlük

Mükemmeliyetçiliğin olası sonuçları

Mükemmelliyetçilik çoğunlukla yıkıcı etkiler yaratır. Bu etkilerden en sıklıkla rastlananları şunlardır: 

• Mükemmel olmanın peşinde koşarken hayatın içindeki eğlenceleri, keyifleri ve doyumları kaçırma,
• Sıklıkla yaşanan ertelemeler sonucunda işlerini zamanında yetiştirememe,
• Ayrıntılar içinde kaybolma ve zamanı doğru yönetememe sonucu yapılan işte verimsizlik,
• Başarısızlık beklentisiyle yeni şeyler denememe ve fırsatları kaçırma,
• En ufak bir pürüz karşısında motivasyonu korumada zorlanma ve çabuk pes etme,
• Kendine yönelik ağır suçlamalarda bulunma ve utanç hissi altında ezilme,
• Yakın ilişkilerde gerçekçi olmayan beklentiler ve bunların sonucunda tatminsiz ve sorunlu ilişkiler
• İnsan ilişkilerindeki problemler sonucu yalnızlık hissetme,
• Depresyon, kaygı, öfke gibi duyguları ağır bir tonda yaşama.

Mükemmeliyetçilikle ilgili ne yapmalı?

Çözüm için ön koşul, bir sorun olduğunu görmektir. Siz de kendinizde mükemmelliyetçi bir eğilim olduğunu görüyor ve bunun sağlıksız olduğunu kabul ediyorsanız,  yapabileceğiniz şeyler de var demektir. Aşağıda işe yarayabilecek bazı yöntemler sıralanmıştır:

• Mükemmelliyetçi olmanın size maliyetini düşünün. Artıları ve eksilerini sorgulayın. Bu size değişimin neden gerektiğini anlatacaktır.
• İnsan olarak sınırlarınız olduğunu bilin. Her insan gibi sizin de hata yapabileceğinizi, sizin de eksik ve zayıf yönleriniz olduğunu kabul edin. Aynı zamanda güçlü taraflarınız olduğunu da…
• Hedeflerinizi sizin gerçek ihtiyaçlarınıza ve isteklerinize göre belirlemeye çalışın. Bunu yaparken sınırlarınızı dikkate alın. Kendinizi gerçekçi olmayan hedeflere hapsetmeniz, hem başarısızlığa hem de kaygıya davetiye çıkarmak olacaktır. Yaptığınız bir şeyin sonucu yerine, onu yapma sürecine odaklanın. Süreçten öğrenmeye ve keyif almaya çalışın. Başarıyı yalnızca sonuç üzerinden değerlendirmekten vazgeçin. Herhangi bir hata ya da eksiklikten sonra resmin bütününü karalamayın, ne kendinizle ilgili ne de başkalarıyla.
• Hatalarınız için kendinizi bağışlamayı öğrenin. Her hatadan bir öğrenme deneyimi çıkarabilir ve böylece kendinizi geliştirebilirsiniz. 
• Hedeflerinize yönelik “ya hep ya hiç” düşüncesinden kurtulun. Sizin için daha önemli olan işlerinizi, daha az önemli olanlardan ayırmayı ve onlara öncelik tanımayı öğrenin.
• Yaşadığınız ana odaklanmaya çalışın. Bir başarının ardından, bir sonraki sefer gene aynı başarıyı tutturup tutturamayacağınızı düşünmek başarının keyfini çıkarmanızı engeller.
• Eleştiriyi saldırı gibi algılamayın. Eleştirilerden de birçok şey öğrenebileceğinizi unutmayın. 
• Mükemmelliyetçilikle baş etmek kolay değildir. Kendinize zaman verin. Ufak ilerlemelerde bile kendinizi ödüllendirin. Mükemmelliyetçilikle baş etmede mükemmel olmayı beklemeyin.

Daha fazla bilgi ve yardım için Psikolojik Danışmanlık’a başvurabilirsiniz.

Kaynakça:

http://www.dundee.ac.uk/counselling/leaflets/perfect.htm
http://www.livestrong.com/article/14702-overcoming-perfectionism/
http://www.psychologytoday.com/articles/pto-20080225-000002.xml