Tez Savunması - Aylin Erol (MSCAR)

Aylin Erol – Kent ve Mimarlık Tezli Yüksek Lisans

Dr. Öğr. Üyesi Nevşet Gül Çanakçıoğlu – Danışman

Tarih: 16.05.2023

Zaman: 10.00 -11.30 

Yer: AB4 -315

“TARİHİ SUR KALINTILARININ OLUŞTURDUĞU KENTSEL BOŞLUKLARDA MEKÂNSAL DAVRANIŞIN DİZİMSEL İRDELENMESİ”

Dr. Öğr. Üyesi Nevşet Gül Çanakçıoğlu, Özyeğin Üniversitesi

Prof. Dr. Hülya Turgut, Özyeğin Üniversitesi

Prof. Dr. Pelin Dursun Çebi, İstanbul Teknik Üniversitesi

Özet:

Kentsel mekânlar, kentlilerin bir araya geldiği ve sosyal etkileşime girdiği, toplumun farklı sosyo-kültürel gruplarının birbirleriyle karşılaştığı mekânlardır. Kentsel mekânların biçimlenmesinde kentlilerin fiziksel çevre ile olan ilişkileri, algılamaları, anlamlandırmaları ve davranışları arasında karşılıklı bir etkileşim vardır. Gündelik hayatın içerisindeki bu etkileşimler gerçekleşirken geçmişin izlerinin bugüne taşındığı tarihi, mekânsal, algısal katmanların yoğun olduğu kentler, kentlilerin hafızasında derin izler bırakır, algı ve davranışlarını etkileyerek geleceğe taşır.

Kentin hafızasında var olan farklı tarihsel zamanlara ait yapılar ve kültürel değerler, kentsel mekânın özelliklerinin en iyi şekilde anlaşılmasına katkıda bulunur. Kentlerdeki bu sürecin okunabildiği bileşenlerden biri de tarihsel geçmişin ortaya koyduğu çeşitli medeniyetlere ait kültürel miras ve kalıntılardır. Nitekim farklı dönemlerin ve uygarlıkların morfolojik yapılarını ve izlerini taşıyan yapılar ve ardında kalan kalıntılar, günümüzde kentsel mekânın hafızasına ilişkin önemli veriler sunmaya ve kentlilerin yaşadıkları kente olan aidiyetlerine katkı sunmaya devam eder. Bu sebeple, bir kentin hafızası olarak tanımlanabilen çevresel ve kentsel algı, kentlilerin yaşadıkları kenti, kenti oluşturan kültürel değerleri ve sosyal kalıpları anlamlandırmaları açısından büyük önem taşır.

Bu tez çalışması, Bizans İmparatorluğu döneminden itibaren çeşitli imparatorluklara tanıklık etmiş ve günümüzde halen kentsel mekânın fiziki olarak bir parçası olan Galata surlarına ait yapı ve kalıntıların kentlilerin algı ve davranışlarındaki etkisini irdelemeye yöneliktir. Günümüzdeki yapı ve kalıntı parçalarının bulunduğu yerlerde otopark, depo alanı çeşitli fonksiyonların yer alması, metro kazısı altında bulunma gibi engeller ile birlikte söz konusu bu yapı ve kalıntıların yakın çevresindeki plansız yapılaşma gibi görsel algıyı etkileyen nedenlerle kentliler tarafından yeterince görsel ve bedensel olarak deneyimlenemedikleri hipotezine dayanmaktadır. Bölgenin mevcut morfolojik yapısına ait olan bütünleşme (integration) ve görülebilirlik (isovist) mekânsal dizim verilerinin de kentlilerinin algı ve davranışlarını etkilediği düşünülmektedir. Söz konusu bu etkileşimin sentaktik analizlerle ve kentsel alanı kullanan bireylerin davranış analizleriyle birlikte ele alındığı bu çalışma, kentsel hafızanın yeni kuşaklara aktarımına engel olan nedenlerin tespit edilmesine dayanmaktadır. Nitekim, bireylerin algısal süreçlerinde doğrudan davranışa etki eden bu nedenlerin, zamanla toplumun bilişsel algısına olumsuz etki ettiği ve kentsel boşluk oluşturarak kentsel hafızanın geleceğe taşınmasına tehdit oluşturduğu düşünülmektedir.

Bu çalışmada, tarihsel süreç boyunca çeşitli medeniyetlere ait fiziksel ve sosyal katmanları günümüze taşıyan Galata bölgesinde belirlenen kentsel mekânlar bağlamında kentsel boşluk kavramının irdelenmesi, araştırmanın kuramsal arka planını oluşturmaktadır. Çalışmanın metodolojisi ise, Galata bölgesinde yer alan sur kalıntılarının etrafında oluşan kentsel alanların davranışsal örüntüleriyle kentsel mekânın sentaktik özelliklerinin karşılaştırmasına dayanmaktadır. Bu bağlamda, Galata bölgesinde yer alan sur kalıntılarının etrafında bulunan 10 adet kentsel alanın, kentliler tarafından ne tür davranış kalıpları kapsamında kullanıldığını ve bu kentsel alanların morfolojik yapısının davranışa olan etkisini araştırmak ve kentlilerin davranışsal örüntülerinin ardındaki nedenlerin ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır.

Alan araştırması için İstanbul’un fiziksel yapısına etki eden tarihsel katmanlılığın yoğun olduğu bölgelerden biri olan Galata bölgesindeki tarihi yapılar, kalıntılar ve bu yapısal bileşenlerin içinde bulundukları kentsel mekânlar üzerinde çalışılmıştır. Seçilen 10 farklı alandaki çevresel algıyı tespit etmek üzere, davranış verileri kullanılmış olup, bölgenin mevcut morfolojik verisini oluşturan mekânsal dizim verileriyle karşılaştırmalı olarak açıklayıcı (descriptive) ve istatiksel analizler gerçekleştirilmiştir. Bu doğrultuda, çalışma alanı olarak seçilen kentsel alanlarda gözlem yoluyla bölgeyi kullanan bireylerin davranışsal verilerine ilişkin bilgiler kullanılarak seçilen 10 bölgenin her biri için davranış analizleri hazırlanmıştır. Araştırmanın bu ilk veri seti, her bölgenin davranış verisini oluşturmuştur. Araştırmanın ikinci veri setini ise, her bölgenin mekânsal dizim yöntemiyle elde edilen sentaktik verileri oluşturmuştur. Elde edilen iki veri seti, karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Çevresel Algı, Davranış, Mekânsal Dizim, Kentsel Mekân, Kentsel Boşluk

Biyo:

Aylin Erol, lisans derecesini 2019 yılında Özyeğin Üniversitesi Mimarlık bölümünden almıştır. Mezun olduktan sonra, İsveç’te tarihi konut birimlerinin dönüşümüne odaklanan mimari tasarım ve uygulama projeleri üzerine çalışmıştır. Ekim 2020’de Özyeğin Üniversitesi Kent ve Mimarlık bölümüne başlayarak Dr. Öğr. Üyesi Nevşet Gül Çanakçıoğlu’ nun danışmanlığında tezli yüksek lisans programına devam etmiştir.  2022 yılında, ‘‘13th International Space Syntax Symposium’’ konferansında ‘‘A study on the use of urban spaces in historical environments through behaviour mapping and space syntax: The case of Mudanya.’’ başlıklı ilk bildirisini sunmuştur. Akademik araştırmaları, tarihi kentsel mekânlarda davranış teorileri ve mekânsal dizim (space syntax) arasındaki ilişkiye odaklanmaktadır.